Wijkraden en dorpsraden kennen we in Valkenswaard al een groot aantal jaren. Wat verder terug in de vorige eeuw kenden we eigenlijk alleen die van Borkel en Schaft en Dommelen. Zo rond de eeuwwisseling zet de gemeente zich in om meer wijkraden of wijkcommissies in het leven te roepen. Het is juist in deze periode dat burgers zich meer dan ooit betrokken voelen bij hun wijk of omgeving. Ze doen vrijwilligerswerk, organiseren schoonmaakacties in de straat, zetten een speelveldje op of beheren een buurtcentrum. Zo verbeteren ze de samenleving. Ze willen niet dat de overheid alles voor hen oplost met een standaardoplossing. Maar vragen om maatwerk en een overheid die met hen meedenkt. Er is dan sprake van betrokken burgerschap, of burgerparticipatie.
Gemeente Valkenswaard neemt in 2013 de verkeerde afslag
Nu de overheid zich meer terugtrekt, wordt van burgers meer verantwoordelijkheid verwacht. Ook daar waar het gaat om de samenhang, leefbaarheid en veiligheid in de wijk. Tegelijkertijd heeft de overheid te maken met mondige burgers die hun eigen keuzes maken en hoge verwachtingen hebben van diezelfde overheid. Hiermee verandert niet alleen de rol van burgers, maar ook die van de overheid. Hoe meer verantwoordelijkheid burgers zelf nemen voor hun omgeving, hoe kleiner de rol van de overheid kan worden. De enige rol die dan nog belangrijk is de ondersteunende rol. Bijvoorbeeld door knellende regels weg te nemen of subsidie te verlenen. Zo vindt een omslag plaats. De overheid doet dan met de burgers mee. In plaats van andersom. De bezuinigingen, het beroep op eigen kracht en ruimte willen bieden aan eigen initiatief, hebben burgerparticipatie in een stroomversnelling gebracht. Op deze wijze is de zgn. Doe-democratie ontstaan. Dit is een vorm van meebeslissen van burgers door zelf maatschappelijke vraagstukken op te pakken. Een eigen leefomgeving inrichten en een overheid die loslaat en ruimte geeft, zijn daarin belangrijke aspecten. Om kleinschalige projecten zelf te kunnen uitvoeren kregen de wijkraden in Valkenswaard in 2009 op aandringen van de Raad, voor het eerst een eigen budget van € 10.000. Op voordracht van wethouder Wijnen besloot het College tijdens de begrotingsbehandeling 2013 te korten op de wijkbudgetten. Met dit genomen besluit is het gemeentebestuur er in geslaagd een verdergaande ontwikkeling abrupt af te breken en eigenlijk terug te keren naar een voorliggende periode. Vitaal Valkenswaard heeft dit altijd al gezien als een volstrekt verkeerd signaal van het college aan de burgers.
Participatieontwikkeling loont
Participatieontwikkeling vraagt naar het oordeel van Vitaal Valkenswaard ook een andere rol van zowel ambtenaren als wijk- en dorpsraden. In algemene zin betekent dit dat professionals (een deel van) hun zeggenschap moeten overdragen aan de deelnemers. Bewoners willen zelf verantwoordelijkheid dragen, kennen hun wijk en hebben veelal verrassend goede ideeën om problemen op te lossen. Door het ter beschikking stellen van een eigen substantieel budget zal de bereidheid om zelf in actie te komen toenemen. Zelfmanagement en eigen kracht bij bewoners worden op deze manier gestimuleerd. En als wij het hebben over een eigen budget denken we nadrukkelijk in de richting van enkele tienduizenden euro’s per jaar. Of burgers die verantwoordelijkheid aan kunnen, zult u zich afvragen. Wel degelijk. Burgers leiden een gezin en hebben in bepaalde gevallen leidinggevende en sturende posities in het bedrijfsleven. Om deze reden zou het fout zijn hen te onderschatten. Deze verruiming zal leiden tot een toename van sociale cohesie: door gezamenlijk te werken aan de gezondheid van de wijk leren bewoners elkaar kennen, maar ook de instanties in de wijk. De betrokkenheid met elkaar wordt vergroot en men weet elkaar gemakkelijker te vinden.
Door samen te werken met bewoners aan gezondheidsbevordering in de wijk is er meer draagvlak bij en inzicht in de behoeften van bewoners. Bovendien sluiten de activiteiten aan op wat er leeft in de wijk.
Nieuwe rolinvulling gewenst
In de ontwikkeling van het participatiemodel is een heroriëntatie op nieuwe rollen van gemeente en dorpsraad gewenst. Niet alleen moeten ambtenaren leren om hun wijze van werken te veranderen, waarbij minder “van binnen naar buiten” wordt gewerkt, en veel meer van “buiten naar binnen”. Een moeilijk proces, zeker daar waar voorstellen van bewoners door individueel optredende wethouders soms wel erg gemakkelijk worden weggewoven.
Belangrijker is echter dat er vooral op bestuurlijk niveau van de gemeente invulling wordt gegeven aan nieuwe rollen zoals enthousiasmeren, verbinden, faciliteren, uitnodigen, verleiden etc. Van bewoners mag worden verwacht dat ze verdergaand zelfredzaam worden en bereid zijn regie te nemen en verantwoordelijkheid te dragen. Vitaal Valkenswaard wil graag een bijdrage leveren aan deze erg noodzakelijke vernieuwing van deze rolinvulling.